معنی شعر چشمه فارسی دهم ⚡️ + معنی کلمات و قلمرو ها

در این نوشته با معنی شعر چشمه فارسی دهم همراه شما دهمی ها هستیم.

معنی شعر چشمه فارسی دهم

درس اول

چشمه

• شاعر: نیما یوشیج (علی اسفندیاری)
• قالب شعر: مثنوی

گشت یکی چشمه ز سنگی جدا/غلغله زن، چهره نما، تیز پا

قلمرو فکری:

چشمه ای جوشان، خود نما و تندرو از تخته سنگی جدا شد (بیرون زد و جاری شد).

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه	واژه	معنی واژه
غلغله زن	شور و غوغا کنان	تیز پا	تندرو، سریع، شتابنده

قلمرو ادبی:

جدا و تیز پا ←   قافیه (ردیف ندارد)

چهره نما ←   کنایه از خودنما کسی که خود را نمایش می دهد

مراعات نظیر ←   سنگ و چشمه

چشمه ←   تشخیص و استعاره

چشمه ←   نماد «انسان مغرور و خودخواه» یا «مردم مغرور و خودخواه» است

سنگ ←   نماد جامعه، خاستگاه و مبدأ اولیه

جدا شدن چشمه ←   گریز از رکود و پذیرا بودن

گه به دهان، بر زده کف چون صدف/ گاه چو تیری که رود بر هدف

قلمرو فکری:

چشمه گاه مانند ،صدف براثر خروشندگی دهانش کف آلود می شد و گاهی چون تیری که به سوی هدف می رود، راست وسریع به پیش می رفت.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
هدف	نشانه تیر
صدف	نوعی جانور نرم تن آبزی که بدنش در یک غلاف سخت جا دارد و در بعضی انواع آن مروارید پرورش می یابد

قلمرو ادبی:

صدف و هدف ←   قافیه (ردیف ندارد)

تشبیه ←   چشمه به تیر و صدف

صدف و هدف ←   جناس ناقص اختلافی

چشمه و صدف ←   تشخیص و استعاره

مراعات نظیر ←   تیر و هدف، دهان و کف

کف بر دهان زدن ←   کنایه از خشمگین شدن، مستی و نشاط و نیرومندی

گفت: درین معرکه، یکتا منم/تاج سر گلبن و صحرا، منم

قلمرو فکری:

چشمه با خود گفت من دربین عناصر خلقت و موجودات بی مانند هستم و سرور و بزرگ باغ و دشت هستم.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه	واژه	معنی واژه
معرکه	میدان جنگ	یکتا	یگانه، بی همتا
گُلبُن	بوته گل، گل سرخ، بیخ بوته گل

قلمرو ادبی:

یکتا و صحرا ←   قافیه (منم ←   ردیف)

مراعات نظیر ←   سر و تاج گلبن و صحرا

معرکه ←   استعاره از عناصر خلقت و موجودات

تشبیه ←   چشمه به تاج

سر بودن ←   کنایه از بزرگ و مافوق و سرور بودن

چشمه ←   تشخیص و استعاره

گلبن و صحرا ←   تشخیص و استعاره

نکته:

چشمه خودش را سبب زیبایی و طراوت گل ها و دشت ها می داند

چون بِدَوَم ، سبزه در آغوش من/بوسه زند بر سر و بر دوش من

قلمرو فکری:

وقتی تند و تیز حرکت کنم (جاری می شوم) سبزه در آغوش من (سبزه ی قرار گرفته برکناره های جوی آب) سر و تنم را غرق بوسه می کند.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
بِدَوَم	با سرعت جاری شوم

قلمرو ادبی:

آغوش و دوش ←   قافیه (من ←   ردیف)

چشمه ←   تشخیص و استعاره

سبزه ←   تشخیص و استعاره

مراعات نظیر ←   آغوش، سر، دوش

سرودوش ←   مجاز از تمام وجود چشمه

بوسه زدن ←   کنایه سپاسگزاری کردن

چون بگشایم ز سر مو، شکن/ماه ببیند رخ خود را به من

قلمرو فکری:

هرگاه چین موهایم را بگشایم (کنایه از امواج نداشته باشم) ماه چهره ی زیبای خود را در آیینه ی من (آب زلال من) می بیند.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
شِکَن	پیچ و خم زلف

شِکَن ←   مفعول

قلمرو ادبی:

شکن و من ←   قافیه (ردیف ندارد)

ماه ←   تشخیص و استعاره

مو ←   استعاره از آب چشمه

شِکَن ←   استعاره از امواج خروشان

قطره ی باران که در افتد به خاک/زو بِدَمَد بس گُهر تابناک

قلمرو فکری:

قطره ی باران که به زمین می افتد، گل هایی چون مروارید درخشان را می رویاند.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
دمیدن (بِدَمَد)	روییدن، سر از خاک درآوردن، وزیدن
تابناک	دارای فروغ و پرتو، تابان، درخشان، نورانی
گُهر	سنگ درخشان و قیمتی

قلمرو ادبی:

خاک و تابناک ←   قافیه (ردیف ندارد)

خاک ←   مجاز از زمین

گهر ←   استعاره از گل های زیبا و گیاهان

در بر من، ره چو به پایان بَرَد/از خَجِلی سر به گریبان بَرَد

قلمرو فکری:

قطره باران وقتی سفر دراز خود را در آغوش من به پایان می برد (با همه ی شأن و عظمتی که دارد) از شرمندگی سرافکنده خواهد شد.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه	واژه	معنی واژه
بر	سینه، آغوش، کنار	گریبان	یقه
خَجِلی	شرمگین بودن، شرمنده بودن

قلمرو ادبی:

پایان و گریبان ←   قافیه (بَرَد ←   ردیف)

سر در گریبان بردن ←   کنایه از در اندیشه بودن از روی شرمندگی یا غم، به فکر فرورفتن، کنار کشیدن و گوشه گرفتن

بر و سر ←   جناس ناقص

چشمه و قطره ی باران ←   تشخیص و استعاره

ابر ز من، حامل سرمایه شد/باغ ز من، صاحب پیرایه شد

قلمرو فکری:

ابر سرمایه خود را از من می گیرد (اشاره است به بخار شدن آب و شکل گرفتن ابر در آسمان) و باغ زیبایی و زینت خودش را از من به دست آورد.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
حامل	صفت فاعلی از حمل، بَرَنده، حَمل کننده
سرمایه	مال، دارایی
پیرایه	زیب، زینت، زیور، آرایش

قلمرو ادبی:

سرمایه و پیرایه ←   قافیه (شد ←   ردیف)

سرمایه ابر ←   استعاره از بخار آبی است که به آسمان می رود

باغ ←   تشخیص و استعاره

ابر ←   تشخیص و استعاره

پیرایه ←   استعاره از گل و سبزه و گیاه

گل، به همه رنگ و برازندگی/می کند از پرتو من زندگی

قلمرو فکری:

گل با همه ی زیبایی و شکوهش ، از برکت روشنی وجود من زندگی می کند.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
برازندگی	شایسته بودن

قلمرو ادبی:

برازندگی و زندگی ←   قافیه (ردیف ندارد)

گل ←   تشخیص و استعاره

مصرع دوم ←   کنایه از این موضوع که گل، نیازمند چشمه است

در بن این پرده ی نیلوفری/کیست کند با چو منی همسری؟

قلمرو فکری:

زیر این آسمان آبی چه کسی می تواند با من برابری کند و هم شأن من است ؟ (هیچ کس هم شأن و برابر من نیست).

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه	واژه	معنی واژه
بن	بیخ، ریشه	همسری	برابری، هم شأنی
نیلوفری	[صفت نسبی] منسوب به نیلوفر، به رنگ نیلوفر لاجوردی؛ در متن درس مقصود از «پرده نیلوفری»، آسمان لاجوردی است

قلمرو ادبی:

نیلوفری و همسری ←   قافیه (ردیف ندارد)

استفهام انکاری ←   در این بیت شاعر سؤالی را مطرح کرده است که به پاسخ نیاز ندارد و برای تأکید بیشتر آمده است

پرده ی نیلوفری ←   استعاره از آسمان لاجوردی

همسری کردن ←   کنایه از برابری کردن، هم شأنی کردن

زین نَمَط آن مست شده از غرور /رفت و از مبدأ چو کمی گشت دور

قلمرو فکری:

با این شیوه، چشمه ی زیبای مست شده از تکبرش به پیش می رفت. وقتی که کمی از سرچشمه اش دور شد.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه	واژه	معنی واژه
نَمَط	روش، نوع	مبدأ	آغاز، سرچشمه
غرور	به خود بالیدن، تکبر، خودخواهی

قلمرو ادبی:

غرور و دور ←   قافیه (ردیف ندارد)

آن مست شده از غرور ←   کنایه از چشمه

دید یکی بحر خروشنده ای/سَهمگِنی ، نادره جوشنده ای

قلمرو فکری:

ناگهان دریایی خروشان را رودرروی خود دید، دریایی ترسناک با جوششی بی مانند.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
بحر	دریا
خروشیدن	بانگ بر زدن، فریاد کشیدن
نادره (مؤنث نادر)	بی مانند، کمیاب، شگفت، طُرفه
نادره جوشنده	[ترکیب وصفی مقلوب] دارنده ی جوشش بی مانند
سهمگن	مخفّف سهمگین، ترسناک، وحشت انگیز، هراسناک

قلمرو ادبی:

خروشنده و جوشنده ←   قافیه (ای ←   ردیف)

بحر ←   تشخیص و استعاره

نعره بر آورده، فلک کرده کر /دیده سیه کرده، شده زَهره در

قلمرو فکری:

دریا فریاد بلندی برآورد و گوش فلک را ناشنوا کرده بود و چشمان سیاهش، زَهره ی بیننده را پاره می کرد.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
نعره	فریاد، بانگ بلند
زَهره	کیسه زرداب، کیسه صفرا
زَهره دَر	[صفت فاعلی مرکب مُرَخّم] زَهره درنده
نعره برآورده	منظور صدای امواج خروشان و بلند دریاست

قلمرو ادبی:

کر و در ←   قافیه (ردیف ندارد)

زهره در شدن ←   کنایه از ترسناک شدن، ایجاد وحشت و مایه هلاک شدن

فلک ←   تشخیص و استعاره

دریا ←   تشخیص و استعاره

دیده سیاه کردن ←   در این درس کنایه از خشمگین شدن

راست به مانندِ یکی زلزله/داده تنش بر تن ساحل یَله

قلمرو فکری:

درست مانند زلزله ای بود که تنش را بر تن ساحل تکیه داده بود.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه	واژه	معنی واژه
راست	درست	یَله	رها، آزاد

قلمرو ادبی:

زلزله و یَله ←   قافیه (ردیف ندارد)

تشبیه ←   دریا به زلزله

تن ساحل ←   اضافه ی استعاری (= تشخیص یا جان بخشی)

تکرار ←   تن

دریا ←   تشخیص و استعاره؛ زیرا تن و جسم دارد که اجزای انسانی است

چشمه ی کوچک چو به آن جا رسید/وان همه هنگامه ی دریا بدید

قلمرو فکری:

چشمه ی کوچک وقتی به آن جایگاه رسید، و آن هم عظمت و غوغای دریا را دید.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
هنگامه	غوغا، داد و فریاد ،شلوغی جمعیت مردم
آن جا	منظور دریا یا نزدیک و ساحل دریا

قلمرو ادبی:

رسید و بدید ←   قافیه (ردیف ندارد)

دریا ←   تشخیص و استعاره؛ زیرا غوغا و داد و فریاد میکند که عملی انسانی است

چشمه و دریا ←   مراعات نظیر

دریا ←   نماد جهان بیکران، کمال و مرجع ایده آل هر شخص

چشمه ←   تشخیص و استعاره؛ زیرا چیزی را دید که عملی انسانی است

خواست کزان وَرطِه قدم درکشد/خویشتن از حادثه برتر کشد

قلمرو فکری:

تصمیم گرفت خودش را از آن جای خطرناک کنار بکشد و از آسیب دریا در امان مانَد.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
ورطه	زمین پست، مهلکه، هلاکت
حادثه	واقعه، رِخداد، پیش آمد

قلمرو ادبی:

در و برتر ←   قافیه (کشد ←   ردیف)

قدم در کشیدن ←   کنایه از عقب نشینی کردن بازپس رفتن

خویشتن از حادثه برتر کشیدن ←   کنایه از خود را از آسیب دور کردن، خود را در امان نگه داشتن

لیک چنان خیره و خاموش ماند/کز همه شیرین سخنی، گوش ماند

قلمرو فکری:

اما چنان شگفت زده و خاموش در جای خودش ساکت ماند که همه ی شیرین سخنی خود را از یاد برد و خاموش شد.

قلمرو زبانی:

واژه	معنی واژه
خیره	سرگشته، حیران، فرومانده، لجوج، بیهوده

قلمرو ادبی:

خاموش و گوش ←   قافیه (ماند ←   ردیف)

شیرین سخنی ←   حس آمیزی

گوش ماندن ←   کنایه از ساکت و خاموش گشتن

گوش ←   مجاز از شنیدن

مفهوم بیت:

با دیدن شکوهمندی دریا کوچکی خودش را دریافت و سکوت اختیار کرد.