جواب تمرین صفحه ۳۶ جامعه شناسی دهم
در این نوشته با جواب تمرین صفحه ۳۶ جامعه شناسی دهم همراه شما هستیم.
جواب صفحه ۳۶ جامعه شناسی دهم
متن زیر را به دقت مطالعه کنید و لایه‌های مختلف جهان اجتماعی اسلام و جهان اجتماعی عرب پیش از اسلام را استخراج کنید.
با ظهور اسلام، ارکان جهان اجتماعی جاهلی، درهم ریخته شد و جهان اجتماعی جدیدی پدید آمد. اسلام زبان مردم را تغییر نداد و بسیاری از مناسبات و روابط اجتماعی را حفظ کرد ولی اموری را تغییر داد که به مرگ جامعۀ پیشین و تولدِ جهانی جدید منجر شد. شرک، بت، قبیله، خون، شمشیر، شهوت و پول از معانی و مفاهیم جامعه پیشین بودند. این مفاهیم هم سامان اجتماعی شبه جزیرۀ عربستان را شکل می‌دادند و هم جهان بینی اعراب قبل از اسلام را تعیین و مسیر شناخت آنها را مشخص می‌کردند. بت‌ها که در کانون نگاه مشرکانه جهان اجتماعی جاهلی بودند، هویتی قومی و قبیله‌ای داشتند و هر فرد هویت خود را در ارتباط با قبیله خود می‌شناخت و شأن و جایگاه اجتماعی او به شأن و قدرت قبیله او وابسته بود؛ خدایان متنوع، نمادها و صورت های مربوط به قبایل بودند که در خانۀ خدای گذارده شده بودند. جامعه عرب، جهان را از افق قدرت قبایل مختلف می‌دید و مناسبات و روابط را در حاشیه این قدرت سازمان می‌داد. قانون و مقرراتی فراسوی پیمان‌های قبایل مختلف وجود نداشت و شأن و مرتبه هر فرد و حقوق او به منزلت قبیلۀ او و موقعیت او در قبیله بازمی‌گشت.
در این جهان، علم از برخورد چهره‌به‌چهره و زندگی مشترک درون این جهان پدید می‌آمد و در حفظ و استمرار آن دخیل بود و بر این اساس علم انساب برترین علوم بود، زیرا هویت نظام قبیله‌ای را حفظ می‌کرد.
جهان اسلام با مجموعه معناهایی شکل می‌گیرد که از وحی الهی بر سینۀ سترگ رسول خاتم، نازل شد و از آنجا در بستر تاریخ جریان یافت. الله، توحید، تقوی، وحی، عقل، علم، حقیقت، فضیلت، عدالت، قسط، ایمان، کفر و نفاق از مفاهیم محوری این نظام معنایی هستند. این معانی با برخی از مفاهیم جاهلی در ستیز آشکار قرار می‌گیرند و جز به حذف و نابودی آنها راضی نمی‌شوند و به بازخوانی و بازسازی برخی دیگر از مفاهیم جامعۀ جاهلی می‌پردازند. از دسته اول شرک، بت، ظلم و ربا و از دسته دوم قبیله، عشیره، عهد، پیمان، غضب و شهوت، معانی و مفاهیمی هستند که ابتدا ارتباط آنها با دیگر مفاهیم مرکزی جهان شرک قطع می‌گردد و سپس در حاشیه مفاهیم محوری جهان اسلام به‌صورت صلۀ رحم، عفت
و شجاعت، جهاد و شهادت بازخوانی می‌شوند. قرآن کریم روابط و مناسباتی که بر محور عصبیّت قبیله‌ای شکل می‌گرفت به روابطی بر محور اعتقاد به خدای یکتا تبدیل می‌کند و روابط دنیوی را در حاشیه معانی الهی و قدسی به خدمت می‌گیرد و کسانی را که مناسبات قومی و قبیله‌ای را مقدم می‌دارند و باورها و اعتقادات دینی را در خدمت این مناسبات قرار می‌دهند، توبیخ کرده و ظالم و فاسق می‌نامد.
برای استخراج لایه‌های مختلف جهان اجتماعی اسلام و جهان اجتماعی عرب پیش از اسلام (جهان جاهلی)، می‌توان به تفاوت‌های بنیادین این دو جهان اجتماعی از منظر مفاهیم محوری و روابط اجتماعی توجه کرد. این تفاوت‌ها به شکل‌گیری دو نظام متفاوت اجتماعی، فرهنگی و معرفتی منجر شده‌اند.
۱. جهان اجتماعی عرب پیش از اسلام (جاهلیت)
- محوریت قبیله و خون: در جامعه جاهلی، قبیله مهم‌ترین نهاد اجتماعی بود و هویت افراد به جایگاه آنها در قبیله وابسته بود. منزلت اجتماعی و حقوق افراد بر اساس جایگاه قبیله تعیین می‌شد و هیچ قانون فراگیرتری جز پیمان‌های میان قبایل وجود نداشت.
- نمونه: افراد تنها در چارچوب قدرت و موقعیت قبیله خود هویت داشتند.
- شرک و بت‌پرستی: بت‌ها نمادهای خدایان قبایل بودند و هر قبیله بت خود را داشت که به عنوان مرکز معنوی و نماد قدرت قبیله شناخته می‌شد. باورهای دینی جاهلی مبتنی بر پرستش این خدایان بود.
- نمونه: بت‌ها در خانه خدایان (کعبه) نگهداری می‌شدند و هر قبیله بت مخصوص به خود داشت.
- قدرت و خشونت: در جهان جاهلی، قدرت نظامی و خشونت نقش مهمی در تعیین جایگاه و منزلت اجتماعی داشت. جنگ و خونریزی میان قبایل امری رایج بود و شمشیر نماد قدرت بود.
- نمونه: قبایل برای تثبیت قدرت خود و حفظ منابع به جنگ و خونریزی متوسل می‌شدند.
- شهوات و مادیات: پول، ثروت، و شهوت از مفاهیم مهم جامعه جاهلی بودند. ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی به پول و لذت‌های دنیوی وابسته بودند و اصول اخلاقی کمتر اهمیت داشت.
- نمونه: تجارت و انباشت ثروت یکی از محورهای اصلی زندگی در این دوره بود.
- علم انساب: به دلیل اهمیت قبیله و خون، علم انساب (شناخت و حفظ نسب‌نامه‌های قبیله‌ای) به عنوان برترین دانش شناخته می‌شد.
- نمونه: علم انساب برای شناخت هویت افراد و حفظ قدرت و موقعیت قبایل بسیار حیاتی بود.
۲. جهان اجتماعی اسلام
- توحید و یکتاپرستی: محوریت جهان اجتماعی اسلام بر اعتقاد به خدای یکتا (الله) استوار شد و توحید به عنوان اصل اساسی جایگزین شرک و بت‌پرستی شد. هویت افراد دیگر به قبیله یا بت‌ها وابسته نبود بلکه به ایمان و تقوا مرتبط شد.
- نمونه: ایمان به خدای یکتا و رد بت‌پرستی که در تعالیم قرآن کریم برجسته شده است.
- عدالت و قسط: در جهان اسلام، عدالت و قسط به عنوان اصول اجتماعی اساسی معرفی شد. روابط اجتماعی باید بر پایه انصاف و عدالت برقرار شود و ظلم و ربا (استثمار مالی) محکوم شدند.
- نمونه: آیات قرآنی که به عدالت‌خواهی و نهی از ظلم تاکید دارند.
- تقوا و فضیلت: در اسلام، معیار ارزش انسان‌ها تقوا و فضیلت است، نه قدرت قبیله‌ای یا ثروت. روابط انسانی بر اساس ایمان و فضایل اخلاقی شکل می‌گیرد.
- نمونه: فرد مؤمن بر اساس تقوا و اعمال نیک مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، نه بر اساس تعلق به قبیله یا ثروت.
- بازسازی مفاهیم جاهلی: برخی مفاهیم جامعه جاهلی مانند قبیله، پیمان و شجاعت در جهان اسلام بازخوانی و اصلاح شدند. برای مثال، شجاعت که در جاهلیت به جنگ‌طلبی مرتبط بود، در اسلام به جهاد و شهادت برای خداوند تبدیل شد. همچنین، روابط قبیله‌ای به روابطی بر اساس برادری ایمانی (صلۀ رحم) تبدیل شد.
- نمونه: بازتعریف شجاعت به عنوان جهاد و شهادت و صلۀ رحم به جای تعصب قبیله‌ای.
- علم و عقل: در جهان اسلام، علم و عقل به جایگاه ویژه‌ای دست یافتند. اسلام علم را نه تنها به عنوان وسیله‌ای برای شناخت دنیا بلکه به عنوان راهی برای تقرب به خداوند معرفی کرد. علم انساب جای خود را به علومی مانند فقه، تفسیر قرآن و حدیث داد.
- نمونه: تاکید قرآن بر علم و معرفت و استفاده از عقل در شناخت خداوند و جهان.
برای مشاهده گام به گام سایر صفحات کتاب کافیست آن را در گوگل به همراه عبارت «حالا درس» جست و جو کنید.